رتبه بندی اعتباری شرکت ها با مقایسه ریسک اعتباری آنها به تصمیم گیری استفاده کنندگان کمک می کند. از طرفی تفاوت در رتبه ها عاملی برای تعیین هزینه تأمین مالی شرکت ها محسوب می شود. موسسات رتبه بندی اعتباری در دنیا قدمتی بیش از ۱۰۰ سال دارند. گرچه سه موسسه بزرگ رتبه بندی استاندارد اندپورز، مودیز و فیچ سهم زیادی را از بازار رتبه بندی به خود اختصاص داده اند، در برخی کشورها نیز موسسات رتبه بندی ملی وجود دارد. یکی از وظایف موسسات رتبه بندی، تعیین رتبه شرکت ها به عنوان صادرکننده اوراق بهادار است. آنچه در این رتبه بندی مهم است، معیارهای تعیین کننده رتبه اعتباری است. روش این تحقیق به صورت مروری می باشد و هدف آن مطالعه نظام رتبه بندی اعتباری شرکت ها در سطح جهانی شامل سه موسسه رتبه بندی برتر و دو موسسه رتبه بندی ایران است.
در تعیین استراتژیهای رشد، سرمایه گذاری و تولید، تصمیمات تامین مالی نقش مهمی بازی می کند. دسترسی به هزینه تامین مالی پایین، یکی از الزامات امکان سنجی اقتصادی در پروژه های توسعه است و رتبه اعتباری نقش مهمی در کسب تامین مالی ایفا می کند. رتبه اعتباری شرکت، ارزیابی مستقلی از توانایی شرکت در خصوص پرداخت به موقع بدهی را نشان می دهد. دو نوع اصل رتبه بندی اعتباری عبارت است از رتبه اعتباری اوراق بدهی و رتبه اعتباری صادرکننده اوراق رتبه اعتباری اوراق، احتمال نکول یا تاخیر در پرداخت اصل و بهره اوراق و رتبه اعتباری صادرکننده اوراق، ارزیابی کلی میزان رتبه بندی اعتباری شرکت ها را نشان می دهد این پژوهش به دنبال طراحی و تدوین مدلی برای تعیین رتبه اعتباری شرکت یعنی صادرکننده اوراق می باشد.
مبانی نظري و مروي بر پیشینه پژوهش
رتبه بندی اعتباری شرکت ها، اظهارنظر در خصوص توانایی و تمایل ناشر جهت ایفای تعهدات مالی به طور کامل و به موقع را نشان می دهد. رتبه بندی اعتباری فاصله بین قرض گیرندگان و قرض دهندگان را کاهش می دهد زیرا نیازهای هر دو طرف را برآورده می کند. برآورده کردن این نیازها، تصمیمات سرمایه گذاری بهینه را در مورد سرمایه گذاران و تصمیمات انتشار بهینه را در مورد قرض گیرندگان تسهیل می کند. برای سرمایه گذاران رتبه بندی اعتباری، هزینه اطلاعات و برای شرکتها، هزینه دسترسی به بازار را کاهش می دهد.
جایگاهی که رتبه بندی در آن قرار دارد، «عدم تقارن اطلاعاتی» است. یکی از مهمترین موانع بر سر راه حقوق سرمایه گذاران، ندانستن آن چیزی است که در شرکت روی می دهد یعنی عدم تقارن اطلاعاتی بین استفاده کنندگان برون سازمانی و افرادی که در درون سازمان، عملیات شرکت کنترل می کنند. به این صورت، رتبه بندی به جبران کمبود اطلاعات به سرمایه گذارن کمک میکند و به ارزش اقتصادی می افزاید. به بیان دیگر انتظار می رود موسسات رتبه بندی به تخصیص کاراتر منابع در اقتصاد کمک کنند.
نقش رتبه بندي در چرخه اقتصادی
وظیفه اصلی و مناسب رتبه بندی اعتباری از منظر مودیز کمک به تقویت کارایی و شفافیت بازارهای سرمایه از طریق کاهش عدم تقارن اطالعاتی بین قرض گیرندگان و قرض دهندگان است عدم تقارن اطلاعاتی، تصمیم گیری درست اعتباردهندگان و اعتبارگیرنـدگان را در خصوص وام دهی و وام گیـری بـا مشـکلاتی مواجـه سـاخته اسـت. شرکت های رتبه بندی اعتباری می توانند از یک سو به اعتباردهندگان کمک نمایند تا ابهام ناشی از عدم تقارن اطلاعاتی را کنار بزنند و از سوی دیگر می توانند به اعتبار گیرندگان برای شفاف سازی اطلاعات کمـک نماینـد. فعالیت های مؤسسات رتبه بندی اعتباری می تواند از طریق اصلاح عدم تقارن اطلاعاتی موجـود بین ناشران و سرمایه گذاران، به افزایش کارآیی بازار سرمایه منجر گردد. علاوه بر ایـن، فعالیـت مؤسسات رتبه بندی اعتباری هزینه دستیابی به اطلاعات اعتباری مورد نیاز در مورد اوراق بهادار و شرکت ها را کـاهش داده و از دوباره کاری جلوگیری می کند.
موسسات رتبه‌بندی
موسسات رتبه‌بندی اعتباری، سازمان‌هایی هستند که روش‌های آماری اختصاصی را برای تعیین رتبه کشور، سازمان یا ابزار بدهی براساس احتمال نکول تعهدات بدهی بکار می‌گیرند. آنها میزان زیادی اطلاعات در دسترس عموم و اطلاعات خصوصی را جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل می‌کنند و نتیجه را در شکل رتبه اعتباری به بازار عرضه می‌کنند. این رتبه بیانگر ریسک ذاتی معاملات اعتباری خاص با قرض‌دهنده است، درنتیجه مشکلات انتخاب معکوس و خطر اخلاقی را کاهش می‌دهد. هدف دیگر موسسات رتبه‌بندی کاهش تلاش مکرر بین قرض‌دهندگان از طریق ایجاد اطلاعات در مورد نرخ های نکول است. این تحقیق به بررسی رتبه‌بندی اعتباری شرکتها توسط موسسات رتبه‌بندی اعتباری می‌پردازد.
موسسات رتبه‌بندی اعتباری در ایران
در کشور ما هنوز صنعت رتبه‌بندی جایگاه مناسبی نیافته است. از جمله دلایل این امر می‌تواند مسائل فرهنگی، اقتصاد، آموزش، فقدان بانکهای اطلاعاتی متمرکز، خلا شبکه تبادل اطلاعاتی قوی و کارآمد، عدم وضع قوانین و مقررات کافی و مسائل سیاسی باشد.
شرکت مشاوره رتبه‌بندی اعتباری ایران در آبان ماه سال ۱۳۸۵ بصورت سهامی خاص تاسیس شده است. این شرکت به عنوان نهاد رتبه‌بندی اعتباری و اعتبارسنجی به نظام بانکی و اعتباری کشور معرفی شد. در حال حاضر با تجمیع اطلاعات دریافتی از بانک مرکزی، سازمان امور مالیاتی، گمرک و بانک ها و موسسات مالی و اعتباری خدمات گزارشگری اعتباری و اعتبارسنجی (رتبه اعتباری) در خصوص کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی را به نظام بانکی کشور ارائه می‌دهد.
هدف اصلی شرکت به عنوان شرکت سنجش اعتبار، بهبود مدیریت ریسک سیستم اعتباری کشور از طریق ارائه خدمات رتبه‌بندی اعتباری و اعتبارسنجی به آنها می‌باشد. استفاده از خدمات این شرکت موجب خواهد شد تا شرکت‌های اعتباردهنده از وضعیت کنونی و سابقه اعتباری مشتریان خود در کل نظام بانکی مطلع شده و آنها را قادر می‌سازد تا تصمیمات اعتباری خود را بصورت علمی، با ریسک کمتر و در زمان سریعتری اتخاذ نمایند. این شرکت به رتبه‌بندی داخلی می‌پردازد و از لحاظ متدلوژی با رتبه‌بندی موسسات رتبه‌بندی اعتباری که به رتبه‌بندی خارجی می‌پردازند متفاوت است.
تحلیل محیط کسب و کار/ تحلیل کیفی
همه موسسات رتبه‌بندی اعتباری ابتدا به بررسی وضعیت محیط کسب و کار می‌پردازند و سپس تحلیل مالی را انجام می‌دهند. محیط کسب و کار شامل عوامل صنعت، وضعیت رقابتی، محیط عملیاتی، کیفیت مدیریت، کیفیت حسابداری و راهبری شرکتی می‌شود.
